Rozwój mowy

Mowa jest to proces tworzony przez czynniki biologiczne i społeczne. Oznacza to, że rozwój mowy jest uwarunkowany genetycznie, ale jest jedynie możliwy w zetknięciu się z innymi ludźmi czyli środowiskiem społecznym.

Wyodrębnia się cztery główne okresy w rozwoju mowy każdego człowieka.

Pierwszym porozumieniem, komunikacją dziecka z otoczeniem jest krzyk. Po nim najbliżsi poznają, że dziecku jest zimno, jest głodne czy ma mokrą pieluszkę. Łatwo można zauważyć, ilekroć dziecko krzyczy, tylekroć zjawia się matka. Tutaj dzieci szybciutko podporządkowują swoich rodziców J

Kolejny etap – głużenie czy też gruchanie – pojawia się u malucha w wieku 2-3miesiąca. Nasze brzdące wydają z siebie różne dźwięki a przy tym ich kończyny i całe ciało ma wyjątkowo nieskoordynowane ruchy. Takie nieświadomie wymawiane dźwięki to jeszcze nie mowa a już ćwiczenia artykulacyjne do niej przygotowujące. Około 6 miesiąca życia pojawia się gaworzenie. Polega ono na syntezie samogłosek, które dziecko wymawiało do tej pory ze spółgłoskami (da- da, ga-ga, ma-ma-ma, ugh-ugh itp.) Gruchając i gaworząc, maluch „programuje” sobie bardzo skomplikowaną sieć powiązań między obrazem a odpowiednikiem dźwięku. Teraz zaczyna rozumieć mowę.

Pod koniec 1 roku życia maluch spełnia proste polecenia, sporo już rozumie. To czas gdy pojawiają się i pierwsze słowa: mama, baba, tata. Łatwo można zauważyć, iż równolegle z rozwojem mowy wzrasta umiejętność fizyczna dziecka: głużenie – unoszenie głowy, gaworzenie – umiejętność siadania, pierwsze wyrazy – pionowa pozycja, stawanie.

Dziecko zaczyna wymawiać pojedyncze wyrazy, używając już w zasadzie wszystkich samogłosek, prócz nosowych, ze spółgłosek wymawia p,b,t,d,m,k,n,ś Najpierw pojawiają się rzeczowniki, potem czasowniki, a następnie przymiotniki. Często dzieci w tym okresie wymawiają tylko pierwsze sylaby lub same końcówki.

Dziecko zaczyna składać wyraz w zdania. Powinno już wypowiadać głoski:

•   wargowe: p,b,m. oraz zmiękczone: pi, bi, mi
•   wargowo-zębowe: f, w, fi, wi
•   środkowojęzykowe: ś, ź, ć, dź, ń, ki, gi
•   tylknojęzykowe: k, g, ch
•   przedniojęzykowo-zębowe: t, d, n
•   przedniojęzykowo- dziąsłowe: l

Rzadko się spotykam chociaż zdarza się, że pod koniec tego okresu mogą się już pojawiać głoski s,z,c pięknie wymawiane, a nawet sz, ż, cz, dż. Dziecko w tym okresie wie jak głoska powinna brzmieć, jednak ma problem z jej wypowiedzeniem. Wymienione powyżej głoski bywają czasem zastępowane innymi, łatwiejszymi głoskami, w wyniku małej sprawności artykulacyjnej.

3-latek powinien już wymawiać wszystkie samogłoski ustne i nosowe, chociaż w wymowie może jeszcze zamieniać a-o, e-a, i-y, co jest związane z nie wykształconą sprawnością narządów artykulacyjnych. Powinien również wypowiadać spółgłoski: p, b, m, f, w, ś, ź, ć, dź, ń, k, g, h, t, d, n, l, ł, j. W tym wieku pojawiają się głoski s, z, c, dz. Chociaż dużo głosek umie już dziecko wypowiedzieć poprawnie w izolacji, w mowie potocznej zastępuje je łatwiejszymi. Najczęściej s, z, c, dz, sz, ż, cz, dż są zastępowane przez zmiękczone odpowiedniki: ś, ź, ć, dź; r wymawiane jest jako l bądź j, zamiast f występuje h.

Charakterystyczne zmiany językowe występujące u 3 latków (które mogą się utrzymywać jeszcze do 5 roku życia) to:

• opuszczanie sylaby początkowej lub końcowej (parasol = palas, lokomotywa = komotywa, zupa pomidorowa = zupa midolowa)
• tworzenie nowych wyrazów na podstawie dwóch (zadzwonić + telefonować = zatelefonić)
• przestawianie głosek (ławka = wałka, elementarz = emelemtasz)
•  tworzenie nowych wyrazów na podstawie ich funkcji (fontanna = tryskawica, sikawka, nabiorę na widelec = zawidelcuję, żelazko = prasowaczka)

4 latek powinien wymawiać ładnie już głoski s,z,c,dz (bez zmiękczania). Pojawia się głoska r (jednak jej zmiękczenie nie powinno nas niepokoić). Głoski sz, ż, cz, dż jeszcze zamienia na s,z,c,dz lub ś,ź,ć,dź (seplenienie fizjologiczne)

Mowa dziecka 5-letniego jest już właściwie zrozumiała. Pojawiają się głoski sz, ż, cz, dż, (chociaż w mowie potocznej mogą być jeszcze zamieniane na s, z, c, dz). Głoska r powinna być już wymawiana, ale często pojawia się dopiero w tym okresie.

Przedstawiony przeze mnie powyżej schemat rozwoju mowy jest ściśle związany z rozwojem motoryki narządów artykulacyjnych. Wszelkich sprawności dziecko musi się po prostu nauczyć i tak samo jest właśnie z mową. Dzięki sukcesywnemu dojrzewaniu różnych organów mowy jest to w zupełności możliwe. Przy czym warto zaznaczyć, iż po urodzeniu organy te nie są gotowe do swych czynności. Potrzebna jest tutaj skoordynowana czynność mięśni języka, warg, gardła, krtani, podniebienia i płuc. Aby to uzyskać potrzebny jest pewien okres (dojrzałość) oraz aktywne ćwiczenia. (więcej informacji na temat usprawniania narządu mowy tutaj)

Iwona Stanis